ၿပီးခဲ့သည့္ ရက္ပိုင္းက တိုင္းရင္းသားေခါင္းေဆာင္ႏွင့္ ျမန္မာျပည္အေရးကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္အခ်ိဳ႕တို႔ ထိုင္းနယ္စပ္တေနရာ၌ ေတြ႕ဆုံခဲ့သည္။ ပညာရွင္မ်ား ေျပာဆိုသုံးသပ္ခ်က္မွာ Federalism ဖက္ဒရယ္စနစ္ အတြက္တိုက္ပြဲဝင္ေနေသာပုဂၢိဳလ္မ်ားအေနျဖင့္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒရ အဆိုပါစနစ္ရရွိၿပီးျဖစ္သည္ဟုဆို၏။

“နည္းပညာအရ ေျပာရရင္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံဟာ ဖက္ဒရယ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒဘဲ။ ဘာျပဳလို႔လဲ ဆိုေတာ့ အရင္က ခင္ဗ်ားတို႔ျပည္နယ္ေတြက ျပည္နယ္အစိုးရမရွိခဲ့ဖူးဘူး၊ အခုရွိေနၿပီ။ အရင္က ျပည္နယ္မွာ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႕ ျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္မရွိဘူး။ အခုရွိၿပီ။ အဲဒါက ဖက္ဒရယ္စနစ္ဘဲေပါ့” ဟု ေဆြးေႏြးသူ ပညာရွင္တဦးက သုံးသပ္ေျပာဆိုပါသည္။

သို႔ေသာ္ ျပည္နယ္မ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ားသည္ အထူးကန႔္သတ္ခ်က္ရွိသည္ဟု အျခားတဦးကျဖည့္စြက္ေျပာဆိုပါသည္။

  ျပည္ေထာင္စု ဥပေဒျပဳစာရင္း၊ တိုင္းေဒသႀကီး သို႔မဟုတ္ ျပည္နယ္ ဥပေဒျပဳစာရင္း၊ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရတိုင္း သို႔မဟုတ္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒသ ဦးစီးအဖြဲ႕၏ ဥပေဒျပဳ စာရင္းမ်ားအားအၾကမ္းဖ်ဥ္း ၾကည့္႐ုံမၽွႏွင့္ သိရွိနိုင္ပါသည္။

ဥပမာ - ျပည္နယ္ ႏွင့္ တိုင္းေဒသႀကီး အတြက္ စိုက္ပ်ိဳးခြင့္အာဏာအျပည့္အ၀ ေပးထားသည္ဆိုသည့္ ကိစၥ တြင္ လြတ္လပ္စြာစိုက္ ပ်ိဳးေမြးျမဴနိုင္ေသာ္လည္း စီးပြားေရးအာဏာတရပ္လုံးက ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ မွ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားေသာေၾကာင့္ စိုက္ပ်ိဳးခြင့္သာရွိၿပီး စိတ္ႀကိဳက္ေရာင္းဝယ္ေဖါက္ကားခြင့္မရွိေပ။

အျခားဥပမာ ဆက္ေျပာရမည္ဆိုပါက ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ဇယား ၂ အပိုဒ္ ၄ (ခ) ဆားႏွင့္ ဆားထြက္ ပစၥည္း (ဂ) တိုင္းေဒသႀကီး သို႔မဟုတ္ ျပည္နယ္အတြင္း ေက်ာက္မ်က္ရတနာျဖတ္ေတာက္ျခင္း၊ ေက်ာက္ ေသြး ျခင္း -- စသည့္ ကိစၥရပ္မ်ားသည္ မိမိျပည္နယ္ထြက္ေက်ာက္မ်ား ေသြးခြင့္ ျဖတ္ေတာက္ခြင့္သာရွိၿပီး ေက်ာက္မ်က္ ဆိုင္ရာ အာဏာမွာမူ ျပည္ေထာင္စု၌သာရွိ ေသာေၾကာင့္ ေက်ာက္မ်က္ေရာင္းဝယ္ခြင့္လုံး၀ ေပးမထားပါ။

ဆားထြက္ ပစၥည္း ဆိုင္ရာ အာဏာမွာမူ ျပည္ေထာင္စုကဏၭတြင္မပါရွိဘဲ တိုင္းေဒသႀကီးႏွင့္ ျပည္နယ္ ကဏၭ မ်ားတြင္ ထည့္သြင္းထားေၾကာင္း အခ်ိဳ႕ျပည္နယ္မ်ားတြင္ ဆားတြင္း ဆားကြင္းလုံး၀မရွိ၊ ကုန္သြယ္ေရးအရ ဆား၏ ထြက္ကုန္ သြင္းကုန္တန္ဖိုးလည္း ဘာမွမရွိ၊ ဇယား ၂ အရ တိုင္းေဒသႀကီး ႏွင့္ ျပည္နယ္အတြက္ အာဏာ ခြဲေဝေပးထားသည္မွာ အဓိပၸါယ္မရွိ အႏွစ္သာရမရွိေၾကာင္း၊ မည္သည့္အခန္းကဏၭမဆို ျပည္ေထာင္ စု အစိုးရသည္ ျပည္နယ္အစိုးရအေပၚ လုံး၀လႊမ္းမိုးေနေၾကာင္း ထင္ရွားေနသည္။ လက္ဝဲ ဘက္လက္ျဖင့္ေပးၿပီး လက္်ာဘက္လက္ျဖင့္ ျပန္ယူျခင္းလုပ္ရပ္ႏွင့္သာတူပါသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ စစ္မွန္ေသာျပည္ေထာင္စုတည္ေဆာက္ေရးအတြက္ တိုက္ပြဲခရီးက ခရီးရွည္ဆက္ရဦးျဖစ္၏။

“ဖက္ဒရယ္စနစ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ဗမာ့နိုင္ငံေရးသမားတဦးက က်ေနာ့္ကို ေမးဖူးတယ္။ ဖက္ဒရယ္စနစ္က က်ေနာ္တို႔ ဗမာေတြ အတြက္ ဘာအက်ိဳးရွိနိုင္မွာလဲ ေမးတယ္။  က်ေနာ္က ‘ ခင္ဗ်ားေနတဲ့တိုင္းေဒသႀကီး လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာပိုရွိဖို႔ ဘဏၭာေငြပိုမိုရရွိဖို႔ ေတာင္းဆိုလာတယ္။ ဒါဟာ  ဖက္ဒရယ္စနစ္ကိုေတာင္းဆို တာေပါ့ဲ လို႔ ျပန္ေျပာလိုက္တယ္” - ဟု အဆိုပါ ပညာရွင္က ေျပာပါ သည္။

ဖက္ဒရယ္စနစ္သည္ တိုင္းရင္းသားမ်ားအတြက္သာမဟုတ္ လူမ်ိဳးတိုင္းႏွင့္သက္ဆိုင္သည္ဟုရွင္းျပပါသည္။

ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ျပည္နယ္ ၇ ခု တိုင္းေဒသႀကီး ၇ ခု ရွိရာမွာ - ‘တိုင္းျပည္အား ဖက္ဒရယ္စနစ္ျဖင့္ တည္ ေဆာက္ ျခင္းဆိုသည္မွာ ျပည္ေထာင္စုဗဟိုအစိုးရအား အားနည္းဘို႔မဟုတ္ဟူ၍လည္း ဆက္လက္ရွင္းျပပါသည္။

ျပည္နယ္မ်ားအာဏာအျပည့္အ၀ရွိရမည္ဆိုသည္မွာ ၎တို႔ျပည္နယ္အတြင္း မတူကြဲျပားမွုရွိေနသည့္ ယဥ္ ေက်းမွု(cultural diversity) အား ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရး၊ ေဒသႏၲရဗဟုသုတ local knowledge မွ ေကာင္းက်ိဳးမ်ားရယူအသုံးျပဳေရး၊ ေဒသအတြင္း ျပႆနာမ်ား ျမန္ျမန္ ဆန္ဆန္ ေျဖရွင္းေရး(ဥပမာ - လမ္း၊ တံတားဥပေဒသည္ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရတြင္ ရွိေသာေၾကာင့္ ေဒသအတြင္းလမ္းပ်က္ တံတားပ်က္ပါက ျပင္ဆင္အသုံးျပဳရန္ဗဟိုအစိုးရအားတင္ျပရမည္။ လမ္း ညႊန္မွုေပးလာမွသာလၽွင္ ျပင္ရဆင္ခြင့္ရွိသည္။ ထိုၾကာရွည္ေသာညႊန္ၾကားခ်က္ ေစာင့္ဆိုင္းရမည္ ဆိုပါက အ ဆိုပါလမ္းႏွင့္တံတား လုံး၀ပ်က္စီး၍ အသစ္ျပန္လည္တည္ေဆာက္ရမည့္ အဆင့္ေရာက္သြား တတ္ေပသည္) ႏွင့္ ဗဟိုအစိုးရအားျပန္လည္ ေစာင့္ၾကည့္ရန္အတြက္   ျပည္နယ္မ်ား အာဏာရွိသင့္သည္ -- စသျဖင့္ ေျပာပါသည္။

ျပည္နယ္မ်ားလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာအျပည့္အ၀ရလၽွင္ ဗဟိုအစိုးရအား အလိုမရွိေတာ့ ဆိုသည့္အခ်က္လည္း မဟုတ္-  ဗဟိုအစိုးရလည္း ၎တို႔အတြက္သက္ဆိုင္ရာအာဏာရွိရမည္။ Unity (ေပါင္းစည္းေရး) ႏွင့္ Uniformity (ဆင္တူေရး) ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းလၽွင္ ျပည္ေထာင္စုက ကိုင္တြယ္ရမည့္ ကိစၥရပ္မ်ားျဖစ္သည္။ ဥပမာ ကာကြယ္ေရး၊ နိုင္ငံျခားဆက္ဆံေရး -- စသည္တို႔တြင္ ေပါင္းစည္းမွု လိုအပ္၏။  သုံးစြဲသည့္ေငြေၾကး ႏွင့္ စီးပြားေရး ေဈးကြက္စည္း စနစ္ တို႔ တြင္တူညီမွုရွိရမည္။ ထို႔အျပင္ အာကာသအေရးတြင္ ျပည္နယ္အစိုးရ အား ေပးထားစရာမလို အပိုသာျဖစ္သည္။ 

မည္သို႔ဆိုေစကာမူ လက္ရွိအလိုအပ္ဆုံးမွာ တိုင္းေဒသႀကီးႏွင့္ ျပည္နယ္မ်ားအာဏာပိုမိုရရွိလာေရး၊ ျပည္နယ္ဝင္ေငြမ်ားပိုမို ရရွိေရးျဖစ္ေၾကာင္း၊ ထိုအတြက္ အခ်က္အလက္မ်ားစြာျဖင့္ အႀကံျပဳသြားခဲ့သည္။ ပထမ အခ်က္မွာ ျပည္နယ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္အား ေရြးခ်ယ္တင္ေျမာက္ေရးျဖစ္ရမည္။ သမၼတမွ ခန႔္အပ္ျခင္းမျဖစ္ရ။ သမၼတႀကီးမွေရြးခ်ယ္ခန႔္အပ္မည္ဆိုလၽွင္ - ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္သည္ မည္သူႏွင့္ျပႆနာ ျဖစ္ ေနေန၊ မည္သည့္ အခြင့္အေရး ကို ခ်ိဳးေဖါက္ေနပါေစ - သမၼတႀကီးမွတပါး မည္သူ႔ကိုမၽွမေၾကာက္ရ။   ဒုတိယအခ်က္မွာမူ အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္အမတ္ေနရာအားေရြးေကာက္ပြဲမွ မဟုတ္ဘဲကိုယ္က်ိဳးစြန႔္ၿပီး မိမိျပည္နယ္ ေကာင္းရာေကာင္းေၾကာင္း အမွန္တကယ္ အလုပ္အေကၽြးျပဳမည့္ ပုဂၢိဳလ္ကို ျပည္နယ္လႊတ္ ေတာ္မွ စိတ္ႀကိဳက္ေရြးခ်ယ္ေပးပို႔ပါက  ပိုမိုသင့္လ်င္မည္ (အေမရိကန္လည္း ထိုစနစ္က်င့္ သုံးဖူးသည္) ဟု ေျပာဆိုၾကပါသည္။

အဓိက ျပႆနာ တရပ္မွာ အစိုးရက ဖြဲ႕စည္းပုံအား လႊတ္ေတာ္အတြင္းသာျပင္ဆင္ရန္ေျပာဆိုၿပီး ဆန႔္က်င္ ဘက္အုပ္စုမ်ားကမူ လႊတ္ေတာ္ျပင္ပတြင္သာျပင္ဆင္ရန္ဆႏၵရွိသည္။ မည္သို႔ပင္ဆိုေစ ၂၀၁၅ မတိုင္မွီ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံျပင္ဆင္ၿပီးစီးသင့္သည္ ဟုလည္းေျပာသည္။

ေနာက္ဆုံးအေနျဖင့္သုံးသပ္ၾကည့္မည္ဆိုပါက နိုင္ငံေတာ္ သမၼတ႐ုံးဝန္ႀကီး ျပည္ေထာင္စု ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ေဖၚေဆာင္ ေရးေကာ္မတီ ဒုတိယ ဥကၠဌ ဦးေအာင္မင္း၊ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ဥကၠဌ ဦးေရႊမန္းကဲ့သို႔ ပုဂၢိဳလ္ မ်ားက ဖက္ဒရယ္စနစ္အေပၚ နားလည္သေဘာေပါက္လာၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း အမ်ားစုကနားမလည္ေသးပါ၊ ဗမာေခါင္း ေဆာင္အခ်ိဳ႕ကပင္ ယခုထက္တိုင္ ဖက္ဒရယ္စနစ္သည္ ျပည္ေထာင္စုၿပိဳကြဲေစသည့္စနစ္ျဖစ္ သည္ဟု ထင္မွတ္ေနဆဲျဖစ္၏။

စင္စစ္မွာမူ ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို မက်င့္သုံးျခင္းေၾကာင့္သာ ျပည္ေထာင္စုႀကီး ၿပိဳကြဲစရာ အေၾကာင္းရွိပါသည္။ ဤစနစ္ကို က်င့္သုံး၍ မၿပိဳကြဲနိုင္ပါဟု ေျပာၾကားသြားၾကပါသည္။